Konuk Yazarlar SOSYAL GÜVENLİK KURUMU’NUN PEŞİN DEĞER VE BEKLENEN ÖMÜR TABLOLARI ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA
SOSYAL GÜVENLİK KURUMU’NUN PEŞİN DEĞER VE BEKLENEN ÖMÜR TABLOLARI ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA
AVUKAT TURABİ TURAL
ÖZET
Bu çalışmada Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından iş kazası ve meslek hastalığı sigortası hesabı için kullanılan peşin sermaye değerleri ve beklenen ömür tabloları incelenerek yapılan hesap hataları ortaya konulmaya çalışıldı. Bu tabloların yeniden oluşturulmasında kullanılması gereken iki aritmetik formül ile yanlış hesaplama ve hesap zorluğunun ortadan kaldırılması, belirlenen temel hedef oldu. Tabloların oluşturulmasında gözetilmesi gereken hususlara ayrıca dikkat çekildi.
Bu çalışma, SGK.için hem peşin sermaye değerlerinin ve hem de bu tabloların hazırlanmasında esas alınan beklenen ömrün hesaplanmasında temel hesap verilerinin ortaya konulmasına özel bir önem verildi.
GİRİŞ
Sosyal Güvenlik Kurumu, 5510 Sayılı Kanun’un bütünüyle yürürlüğe girmesi üzerine, önemli sayıda yönetmelik ve onlardan daha fazla sayıda tebliğ hazırlattı ve bunlar Resmi Gazete’de suretiyle yürürlüğe konuldu. Bu kanun ve takip eden yönetmelik ve tebliğler 1960 yılından beri var olan sosyal güvenlik sistemini kökten değiştirmekte.
5510 Sayılı Kanunun 33 ayrı maddesinde “bu maddenin uygulanmasına ilişkin usûl ve esaslar, Kurum tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir” hükmü bulunduğundan, bütün bu mevzuatı bir araya getirip incelemek üzere Resmi Gazete taraması yapıldığında, Kurum tarafından 10 kadar yönetmelik yanında 20’den fazla tebliğ ile de “uygulama düzenlemesi” olarak pozitif hukuk normları dizisi oluşturduğu görüldü.
Bu çalışmamız, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından hazırlanıp
TEBLİĞİN İÇERİĞİ VE NİTELİĞİ
2008 Ekim ayı başından itibaren yürürlüğe sokulan tebliğin;
2.maddesinde: “5510 sayılı Kanunun 4. maddesinin 1.fıkrasının a ve b bentleri kapsamında sigortalı olanların iş kazası ve meslek hastalığı sigortası yönünden kendilerinin, işverenlerinin ve üçüncü şahısların sorumluluğu ile peşin sermaye değerlerinin hesaplanmasına ilişkin usul ve esasları” belirlemek üzere hazırlanıp yürürlüğe konulduğu,
9.maddesinde ise “Kurumca, bu maddenin ikinci fıkrasında belirtilen giderlerin; yaş, kesilme veya yeniden bağlanma ya da hak sahipliği nedeniyle sonradan gelir veya aylık bağlanma ihtimalleri ve yüzde beş ıskonto oranı dikkate alınarak hesaplanacak tutarı tespit etmek amacıyla peşin sermaye değeri tabloları hazırlanmış olup, bu Tebliğ ekinde yer almıştır. Hazırlanan tablolar demografik ve ekonomik değişiklikler nedeniyle Kurumca gerekli görülen hallerde güncellenir. İlk peşin sermaye değeri, gelir veya aylığın başlangıç tarihinde yürürlükte olan peşin sermaye değeri tablolarına göre belirlenir.”düzenlemesine yer verdiği görülmektedir.
Tebliğin 3.maddesinde de, “5510 Kanunun 21, 22 ve 23. maddesi hükümlerine dayanılarak” hazırlandığı duyurulmaktadır. Dayanak maddeler olarak sıralanan 5510 Sayılı Yasa’nın “Sigortalının kendisinden kaynaklanan sebeplerle tedavi süresinin uzaması, iş göremezliğinin artması” başlıklı 22. maddesinin son fıkrasındaki “Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usûl ve esaslar, Kurum tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir” hükmü ile idareye (Kuruma) bu maddedeki işlemler için “yönetmelik” çıkarma yetkisi verildiği görülmektedir.
Yine (4.) maddesinde 506 sayılı yasanın 107. maddesine dayalı olarak çıkarıldığı kayıtlı (ki 107. maddenin son cümlesi “Kurum, bu Kanunun diğer maddelerinin uygulanmasına ilişkin usûl ve esasları yönetmelik ile düzenleme yetkisine sahiptir” biçiminde) ve 28 Ağustos 2008 gün ve 26981 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği”nin 49-50 ve 51. maddelerinde: “İşveren ve Üçüncü Kişilerin Sorumluluğu İle Peşin Sermaye Değerleri” ile ilgili ayrıntılı düzenlemenin yapıldığı görülmekte.
Dikkat çekici olan da anılı yönetmeliğin “Peşin sermaye değeri tabloları” başlıklı 50. maddesinin ilk cümlesindeki “Kurumca, Kanunun ilgili maddelerinde belirtilen giderlerin, yaş, kesilme veya yeniden bağlanma ya da hak sahipliği nedeniyle sonradan gelir veya aylık bağlanma ihtimalleri ve yüzde beş iskonto oranı dikkate alınarak hesaplanacak tutarı tespit etmek amacıyla peşin sermaye değeri tabloları hazırlanır” hükmü ile, Kanun ile tanınmayan “peşin sermaye değeri tabloları hazırlama” yetkisinin SGK.na tanındığı bir başka gözlemleme.
Aynı maddenin son cümlesindeki “Peşin sermaye değeri hesaplamalarıyla ilgili usul ve esaslar Kurumca çıkarılacak tebliğ ile duyurulur” hükmüne rağmen, bu yazımıza konu tebliğde “hesaplamayla ilgili usul ve esaslar” yönünden herhangi bir açıklık yok.
Ancak gerek “İş kazası ve meslek hastalığı ile hastalık bakımından işverenin ve üçüncü kişilerin sorumluluğu” başlıklı 21.maddesinde ve gerekse “süresinde bildirilmeyen sigortalılıktan doğan sorumluluk” başlıklı 23.maddesinde (ki bu iki madde, sigortalıya bağlanan iş kazası nedenli sürekli iş göremezlik gelirlerini “rücuan isteme” hakkı veren maddeler) Sosyal Güvenlik Kurumu’na “yönetmelik” veya “tebliğ” çıkarmak suretiyle pozitif hukuk normu koyma yetkisi verilmediği görülmekte.
Oysa 506 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun “Gelirin Sermayeye Çevrilmesi” başlıklı 22. maddesinin (2.) fıkrasında “Bu madde gereğince verilecek sermaye, Çalışma ve Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlıklarınca birlikte tesbit olunacak tarifeye göre hesaplanır.” hükmü vardı. İş kazası sonucu bağlanan gelirlerin sorumlularına ödetme hakkının SSK’ ya tanındığı 26. maddesinde de:
“Kurumca sigortalıya veya hak sahibi kimselerine yapılan veya ileride yapılması gerekli bulunan her türlü giderlerin tutarları ile gelir bağlanırsa bu gelirlerinin 22. maddede belirtilen tarifeye göre hesaplanacak sermaye değerleri toplamı Kurumca işverene ödettirilir.” şeklindeki düzenleme ile bu hakkın kapsamı belirlenmişti.
506 sayılı yasanın 22.maddesinin verdiği bu yetki ile her iki bakanlık tarafından 1961 yılında hazırlanıp yürürlüğü konulan bir “tarife” oldu. Bu tarife ile 1931 tarihli PMF beklenen ömür süresi varsayımına göre, kişinin içinde bulunduğu yaşta, daha kaç yıl yaşayacağı olasılığı gözetilerek peşin değer tablolarının düzenlendiği ve üç ayda bir peşin ödenen ve yıllık tutarı 100 lira gelirin, ödenecek süre kadar toplamının %5 faizle ıskontolu peşin değeri hesaplandığı açıklanmak suretiyle ilan edilmişti.
YENİ PEŞİN DEĞER HESABI
28 Eylül 2008 tarihli Resmi Gazete ile duyurulan Sosyal Güvenlik Kurumu tebliğinin “Peşin sermaye değeri tabloları ve peşin sermaye değerinin hesabı” başlıklı (9.) maddesinde
“Kurumca, bu maddenin ikinci fıkrasında belirtilen giderlerin; yaş, kesilme veya yeniden bağlanma yada hak sahipliği nedeniyle sonradan gelir veya aylık bağlanma ihtimalleri ve yüzde beş iskonto oranı dikkate alınarak hesaplanacak tutarı tespit etmek amacıyla peşin sermaye değeri tabloları” hazırlandığı belirtilerek bu amacı gerçekleştirmek üzere hazırlanan 6 adet tabloda tebliğe ek olarak yayımlandı. Oysa tebliğde ya da ekinde yayımlanan 6 adet tablo metninde tabloların “hangi beklenen ömür süresi varsayımına” göre hazırlandıkları, SGK tarafından “İş kazası veya meslek hastalığı halinde sigortalıya veya sigortalının ölümü halinde hak sahiplerine, yapılan sürekli ödeme” olarak yapılan “gelir” ödemeleri aylık dönemlerle yapıldığı halde, peşin sermaye değerlerinin aylık ödeme devreli olarak mı, yoksa yıllık ödeme devreli (devre başı veya devre sonu) % 5 faizle ıskontolu peşin değerler olduğu yönünde bir açıklama yoktur.
Aylık veya yıllık devrelerde ödeme halinde devre başı yada devre sonu faizlendirme (iç ıskonto ya da dış ıskonto) suretiyle hesaplanacak peşin değer hesabı farklı olacaktır. Bir bankadan 100 lira kredi alındığında, banka bu paranın 5 lirasını faiz olarak devre (yıl) başında peşin olarak keser ve devre sonunda tahsil edeceği 100 lira için uygulanan faiz oranı 5/95 = 0,0526 olarak hesaplanır. Bu iç ıskonto olarak adlandırılır. Eğer bankadan 100 lira kredi alınırsa ve devre sonunda 105 lira olarak ödenirse uygulanan faiz oranı 5/100 = 0,05 olacaktır. Bu ise dış ıskonto olarak adlandırılır.
12 ayda ödenecek ve yıllık %5 faiz oran ile aylık 100 TL sigorta geliri için hesaplanacak faiz miktarları Tablo 1’de verildi.
(Tablo 1)
|
1. Ay |
100*0,05*12/12 = |
5,00 TL |
|
2. Ay |
100*0,05*11/12 = |
4,58 TL |
|
3. Ay |
100*0,05*10/12 = |
4,17 TL |
|
4. Ay |
100*0,05* 9/12 = |
3,75 TL |
|
5. Ay |
100*0,05*8/12 = |
3,33 TL |
|
6. Ay |
100*0,05*7/12 = |
2,92 TL |
|
7. Ay |
100*0,05*6/12 = |
2,50 TL |
|
8. Ay |
100*0,05*5/12 = |
2,08 TL |
|
9. Ay |
100*0,05*4/12 = |
1,67 TL |
|
10. Ay |
100*0,05*3/12 = |
1,25 TL |
|
11. Ay |
100*0,05*2/12 = |
0,83 TL |
|
12. Ay |
100*0,05*1/12 = |
0,42 TL |
|
Toplam |
1.200,00 TL |
32,50 TL |
Buna göre yıllık toplam 1.200 TL için ödenen faiz 32,50 TL ve faiz oranı 32,50 / 1200 = 0,027 (% 2,7) olmaktadır. Aylık ödemelerin peşin olması ( 1 ) yasa hükmü olduğundan faiz oranı 11 aylık ıskonto için (32,50-5)/1200 = % 2,29 olur.
Kanuni faiz oranı yıllık % 9 ve kazalı sigortalıların zararların peşin değer hesabında ise ıskonto oranı %10 olduğuna göre, hesaplanacak zarardan mahsup edilecek “SGK tarafından bağlanan gelirin peşin değerini hesaplamada faiz oranının neden yıllık %5 olduğu” anlaşılamamaktadır. Bu uygulama mahsup işleminde haksız ve kazalı sigortalıyı zarara uğratıcıdır.
% 9 faiz oranlı ıskonto için ödenecek faiz miktarı Tablo 2’de verildi.
(Tablo 2)
|
1. Ay |
100*0,09*12/12 = |
9,00 TL |
|
||
|
2. Ay |
100*0,09*11/12 = |
8,25 TL |
|
||
|
3. Ay |
100*0,09*10/12 = |
7,50 TL |
|
||
|
4. Ay |
100*0,09*9/12 = |
6,75 TL |
|
||
|
5. Ay |
100*0,09*8/12 = |
6,00 TL |
|
||
|
6. Ay |
100*0,09*7/12 = |
5,25 TL |
|
||
|
7. Ay |
100*0,09*6/12 = |
4,50 TL |
|
||
|
8. Ay |
100*0,09*5/12 = |
3,75 TL |
|
||
|
9. Ay |
100*0,09*4/12 = |
3,00 TL |
|
||
|
10. Ay |
100*0,09*3/12 = |
2,25 TL |
|
||
|
11. Ay |
100*0,09*2/12 = |
1,50 TL |
|
||
|
12. Ay |
100*0,09*1/12 = |
0,75 TL |
|
||
|
Toplam |
1.200,00 TL |
58,53 TL |
|||
Bu durumda yıllık toplam 1.200 TL için ödenecek faiz 58,53 TL ve faiz oranı (58,53 / 1200 =) 0,049 (%4,9) olmakta. Bu oran 11 aylık ıskonto için 0,045 (% 4,5) olarak elde edilir.
“Peşin değer” hesap değişikliğinin nasıl ve hangi değişkenlere bağlı olarak ortaya konulduğu belirli ve anlaşılır değildir; çözülmesi de çok bilinmeyenli bir denklem olarak varlık göstermekte.
Bu çalışmanın hazırlık aşamasında tebliğ ekindeki tabloların hazırlanış biçimini ve dayandıkları ilkeleri öğrenebilmek için Kurum bünyesinde araştırma yapılarak bir uzmana ulaşıldı. Tabloların hazırlayanı olduğu söylenen bu uzmandan, önceki tarifenin 1931 PMF tablosunda belirlenen beklenen ömür süreleri esas alınarak hazırlanmasına karşın yayımlanan yeni tabloların, Amerika’nın CSO (Commissioners Standard Ordinary) 1980’nin “Mortality Table” başlıklı tablolardaki beklenen ömür sürelerinin esas alındığı öğrenildi.
Tazminat davalarındaki Yargıtay uygulamasının, kız ve erkek çocuklara 25 yaşa dek destek zararı hesabı yapılması ve kurum tarafından bağlanan gelirlerin de bu destek yaşına göre hesaplanarak bildirilmesinin istendiği, bunun nasıl yapılacağı sorulduğunda, Kurumca bildirilecek peşin sermaye değerlerinin kız ve erkek çocuklar için hazırlanan (3) nolu tablodan, bulundukları yaş karşısındaki çarpanlar ile çarpım suretiyle bulunacak değerler olduğu ifade edildi.
Beklenen ömür sürelerinin esas alındığı söylenen Amerika’nın CSO (Commissioners Standard Ordinary) 1980 (Mortality Table) tablosuna erişmek fazlaca kolay olmadı. “İnternet” ortamında bu tabloların 2001 yılı için güncelleştirilmiş halleri hayli var iken, 1980 tabloları Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı (Bireysel Emeklilik Sistemi), Türkiye Aktüerler Derneği ve Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Aktüerya Bilimleri Bölümü’nün öğretim üyeleri ile yapılan görüşmeler sonucunda bu tablo elde edilebilindi.( 2 )
Bu tablolarda beklenen ömür sürelerinin “Kadın-Erkek” ve “Sigara İçen – İçmeyen” “Siyah-Beyaz” ayırımları yapılarak oluşturulduğu da görülmekte. Kurumca hangi gruba ait beklenen ömür sürelerinin esas alındığını da anlamak olası değil. Tebliğde ya da bir başka metinde buna ilişkin açıklama da yok. Ayrıca, ülkelerindeki teknolojinin getirdiği olanaklar, içinde bulundukları ekonomik ve sağlık koşulları yönünden Amerika insanı için belirlenen beklenen ömür süresi ile Türkiye insanı için beklenen ömür süresinin eşit olarak kabul etmenin bilimsel bir dayanağını da bulmak olası değil. Keza, Amerika Birleşik Devletleri, beklenen ömür tablosunu 2001 yılında güncellemişken SGK tarafından neden 29 yıl öncesinin beklenen ömür sürelerinin kullanıldığını anlamak kolay olmasa gerek.
PEŞİN DEĞER KAVRAMI
“Peşin sermaye değeri” kavramı, 5510 sayılı yasanın “tanımlar” başlıklı (3.) .maddesinin (28.)bendinde “Kurumca, bu Kanunun ilgili maddelerinde belirtilen giderlerin yaş, kesilme ihtimali ve Kurumca belirlenecek iskonto oranı dikkate alınarak hesaplanan tutar” olarak tanımlanmış. SGK.nun anılı tebliğinde de aynı sözcüklerle yapılan bir tanımlama var.
“Peşin değer” Yargıtay Kararları’nda "kazalıya, belirlenen zarar süresince belirlenen geliri sağlayacak gelir kaynağı" olarak tanımlanır.
Prof.Dr. Tahir Çağa Ankara Hukuk Fakültesi, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü tarafından 8-
Sayın Avukat Sema Güleç’in de “işleyecek tazminatın peşin ve defaten ödenmesi” (Sh. 629), “tazminat alacaklısının önceki durumunun korunması amacıyla iratların sermayeleştirilerek ödenmesi” tanımlarının yanında “sürekli iratların peşin değeri” olarak “bir sigorta şirketinin bu gün x yaşında olan bir kimseye (x) yaşından itibaren sağ kalacağı müddetçe her yıl başında ödemek için sigortalıdan peşin olarak alacağı miktar” (Sh. 641) tanımlamasında bulunduğu görülmekte.( 5 )
Sayın İhsan Çakmak da peşin değeri “gelecekte ödenecek gelirlerin ölüm ihtimali ve belirli faktöre bir göre hesaplanan bu günkü değer” (Sh. 330) olarak tanımlarlar.( 6 )
Prof. Dr. Necati İşçil, rantı "bir kapitalin, belli faiz oranı üzerinden, belirli tarihlerde belirli miktarlarda getirdiği gelir" (Sh. 171) olarak Sayın İşçil “peşin değeri” de "belli bir tarihten sonraki bir tarihte ödenecek bir paradan faizinin ayrılarak ileri tarihteki alacaktan ele geçen paranın bulunması" olarak tanımlanır. ( 7 )
Buna göre
a= gelir miktarı (yıllık)
t= ıskonto oranı
n= devre sayısı (yılı)
S= peşin değeri gösterirse, S peşin değeri için ıskonto işlemi 1/(a+t)n ya da (a+t) = K denirse 1/Kn olur.
Böylece Peşin Değer bulma işlemi t = % 5 ve a= 1 TL için
1.yıl peşin değeri = 1/(1+0,05)1 = 0,9524
2.yıl peşin değeri = 1/(1+0,05)2 = 0,9070
3.yıl peşin değeri = 1/(1+0,05)3 = 0,8638
4.yıl peşin değeri = 1/(1+0,05)4 = 0,8228
5.yıl peşin değeri = 1/(1+0,05)5 = 0,7835
Eğer bu hesabı 5 yıl süre ile her yıl aynı geliri elde ederek 5. yıl sonunda bitecek para (kapital olarak) olarak hesapladığımızda gereken toplam miktar bu beş ıskontolu yılın toplamıdır. Diğer bir değişle bize gerekli kapitali verecek formül
S= (1/K1)+ (1/K2)+ (1/K3)+ (1/K4)+ (1/K5) olur ve genel durum için
(1-a)
Belli bir sürenin toplam peşin değeri tazminat hesaplarında kullana geldiğimiz simgeler ile (Kn-1)/Kn(K-1) formülü ile bulunabilir.
Formülde ise K= 1,05 olarak yerine yazdığımızda (1,05)5) -1) / (1,05)5)* (1,05)-1) = 0,2763 / 0,0638 = 4,3295 bulunur. Toplamı 4,3295 olan bu sermayeyi % 5 faize verip, her yıl 1 lirasını ödersek, yıllar itibarıyla kalan miktarlar
1. Yıl 4,3295 * 1,05 = 4,5460 faizli bakiye
2. Yıl 4,5460-1 * 1,05 = 3,7232 faizli bakiye
3. Yıl 3,7232-1 * 1,05 = 2,8594 faizli bakiye
4. Yıl 2,8594-1 * 1,05 = 1,9524 faizli bakiye
5. Yıl 1,9524-1 * 1,05 = 1,0000 faizli bakiye
olarak hesaplanır. Bu hesaplamalara göre (1) formülü geçerlidir.
Ancak, belli olan bir peşin değerin hangi süre (kaç yıl) için hesaplandığı bulmada kullandığımız formül tarafından verildiğinden formül ile aynı simgeleri kullanarak rantın peşin değeri
S= ((a/t)*(1-(1/(1+t)^n) (1) (nolu formül) ( 8 )
formülü kullanılarak hesaplama tercih edildi.
Hazırlanıp yayımlanan tablolar üzerinde yapılan aritmetik sağlama işlemleri ile elde ediğimiz sonuçlara örnek olarak “erkek sigortalıya iş kazası meslek hastalığı geliri bağlanması durumunda kullanılacaktır” açıklaması ile yayımlanan Ek 3’deki tablo kullanıldı.
Sonuçları Tablo 3’te verilen bu hesapta “Beklenen Ömür” SGK tarafından kullanılan CSO 1980 beklenen ömür süreleri oldu. Peşin değer hesaplamasında faiz oranı (t) yıllık % 5 olarak kabul edilerek (formülde yazıldığı gibi) hesaplama yapıldı. CSO 1980 tablolarındaki beklenen ömür (erkek için) süreleri (n) için hesaplanan peşin değerler 4.sütunda yer almakta. Beklenen ömür süreleri için olduğu söylenen ve SGK tarafından ilan edilen peşin değerler 2. sütunda gösterildi.
Erkek sigortalıya iş kazası meslek hastalığı geliri bağlanması durumunda Necati İşçil Hocamızın (1) formülüyle elde edilen peşin değerler ve SGK tarafından hazırlanıp yayımlanan peşin değerlerin karşılaştırılması şöyle
Tablo 3
|
YAŞ |
SGK PEŞİN DEĞERİ (ERKEK) |
CSO 1980 BA. ÖMÜR (ERKEK) |
FORMÜLLE HESAPLANAN PSD. |
|
|
16 |
1.921,78 |
56,00 |
1.869,85 |
|
|
17 |
1.916,80 |
55,08 |
1.863,88 |
|
|
18 |
1.913,21 |
54,17 |
1.857,70 |
|
|
19 |
1.909,63 |
53,27 |
1.851,31 |
|
|
20 |
1.834,51 |
52,37 |
1.844,64 |
|
|
21 |
1.827,09 |
51,47 |
1.837,66 |
|
|
22 |
1.819,30 |
50,56 |
1.830,29 |
|
|
23 |
1.811,06 |
49,66 |
1.822,68 |
|
|
24 |
1.802,35 |
48,75 |
1.814,62 |
|
|
25 |
1.793,10 |
47,84 |
1.806,21 |
|
|
26 |
1.783,29 |
46,92 |
1.797,31 |
|
|
27 |
1.772,89 |
46,00 |
1.788,01 |
|
|
28 |
1.761,92 |
45,08 |
1.778,27 |
|
|
29 |
1.750,36 |
44,16 |
1.768,09 |
|
|
30 |
1.738,22 |
43,23 |
1.757,33 |
|
|
31 |
1.725,49 |
42,31 |
1.746,19 |
|
|
32 |
1.712,18 |
41,38 |
1.734,41 |
|
|
33 |
1.698,27 |
40,45 |
1.722,08 |
|
|
34 |
1.683,78 |
39,53 |
1.709,32 |
|
|
35 |
1.668,69 |
38,61 |
1.695,97 |
|
|
36 |
1.653,00 |
37,69 |
1.682,02 |
|
|
37 |
1.636,71 |
36,77 |
1.667,42 |
|
| 38
|
1.619,84 |
35,86 |
1.652,32 |
|
|
39 |
1.602,37 |
34,95 |
1.636,53 |
|
|
40 |
1.584,33 |
34,05 |
1.620,22 |
|
|
41 |
1.565,71 |
33,15 |
1.603,17 |
|
|
42 |
1.546,52 |
32,26 |
1.585,56 |
|
|
43 |
1.526,74 |
31,37 |
1.567,17 |
|
|
44 |
1.506,38 |
30,49 |
1.548,18 |
|
|
45 |
1.485,40 |
29,62 |
1.528,59 |
|
|
46 |
1.463,83 |
28,75 |
1.508,14 |
|
|
47 |
1.441,64 |
27,89 |
1.487,07 |
|
|
48 |
1.418,80 |
27,04 |
1.465,35 |
|
|
49 |
1.395,30 |
26,19 |
1.442,71 |
|
|
50 |
1.371,16 |
25,35 |
1.419,39 |
|
|
51 |
1.346,35 |
24,52 |
1.395,40 |
|
|
52 |
1.320,94 |
23,70 |
1.370,72 |
|
|
53 |
;
1.294,95 |
22,88 |
1.345,03 |
|
|
54 |
1.268,44 |
22,08 |
1.318,96 |
|
|
55 |
1.241,46 |
21,29 |
1.292,20 |
|
|
56 |
1.214,01 |
20,51 |
1.264,75 |
|
|
57 |
1.186,12 |
19,74 |
1.236,60 |
|
|
58 |
1.157,75 |
18,98 |
1.207,76 |
|
|
59 |
1.128,90 |
18,24 |
1.178,63 |
|
|
60 |
1.099,55 |
17,50 |
1.148,44 |
|
|
61 |
1.069,76 |
16,78 |
1.117,99 |
|
|
62 |
1.039,58 |
16,07 |
1.086,90 |
|
|
63 |
1.009,09 |
15,38 |
1.055,64 |
|
|
64 |
978,41 |
14,70 |
1.023,78 |
|
|
65 |
947,61 |
14,03 |
991,34 |
|
|
66 |
916,75 |
13,39 |
959,35 |
|
|
67 |
885,82 |
12,75 |
926,34 |
|
|
68 |
854,82 |
12,14 |
893,91 |
|
|
69 |
823,71 |
11,54 |
861,05 |
|
|
70 |
792,51 |
10,95 |
827,79 |
|
|
71 |
761,32 |
10,38 |
794,73 |
|
|
72 |
730,29 |
9,83 |
761,95 |
|
|
73 |
699,61 |
9,30 |
729,52 |
|
|
74 |
669,54 |
8,79 |
697,51 |
|
|
75 |
640,23 |
8,30 |
665,99 |
|
|
76 |
611,75 |
7,84 |
635,71 |
|
|
77 |
584,05 |
7,39 |
605,43 |
|
|
78 |
557,04 |
6,97 |
576,56 |
|
|
79 |
530,54 |
6,56 |
547,79 |
|
|
80 |
504,47 |
6,17 |
519,90 |
Faiz oranın farkı olabileceği düşünülerek, 16 yıl için verilen peşin değeri elde etmek amacıyla yapılan yuvarlamalar ile, faiz oranı t = 0,0483343 olarak da kullanılarak işlem yapıldı. Bu biçimde elde edilen peşin değerlerin sadece bir kısmı aşağıda gösterildi.
|
YAŞ |
SGK PEŞİN DEĞERİ (ERKEK) |
CSO1980 BA. ÖMÜR (ERKEK) |
FORMÜLLE HESAPLANAN PSD. |
|
16 |
1.921,78 |
56,00 |
1.921,78 |
|
17 |
1.916,80 |
55,08 |
1.915,24 |
|
18 |
1.913,21 |
54,17 |
1.908,50 |
|
19 |
1.909,63 |
53,27 |
1.901,54 |
|
20 |
1.834,51 |
52,37 |
1.894,27 |
|
21 |
1.827,09 |
51,47 |
1.886,69 |
|
22 |
1.819,30 |
50,56 |
1.878,70 |
|
23 |
1.811,06 |
49,66 |
1.870,44 |
|
24 |
1.802,35 |
48,75 |
1.861,73 |
|
25 |
1.793,10 |
47,84 |
1.852,64 |
|
26 |
1.783,29 |
46,92 |
1.843,04 |
|
27 |
1.772,89 |
46,00 |
1.833,01 |
|
28 |
1.761,92 |
45,08 |
1.822,54 |
|
29 |
1.750,36 |
44,16 |
1.811,60 |
|
30 |
1.738,22 |
43,23 |
1.800,06 |
Ancak, ilk yıldan sonra peşin değerlerde bir eşleşme ya da dizin bulunamadı. Tabloda görüldüğü gibi (1) nolu formülle hesaplanan peşin değerler ile SGK tarafından yayımlanan peşin değerler birbirini tutmamakta.
Bu uyumsuzluğun nedenini bir başka yöntem ile değerlendirme çabamız oldu. Bu kez, yayımlanan peşin değerlerin % 5 faizle iskontolu peşin değerler olduklarını gördüğümüzden, peşin değerin CSO 1980 tablolarında beklenen ömür süreleri gözetilerek hesaplandığı sözlü öğrenmemizi bir kenara bırakarak Peşin değer ve iskonto oranı bilinen, iskonto süresi bilinmeyen denklemi ile bu süreleri hesaplama yolunu seçtik.
Bu işlemde de formül olarak yine Prof. Dr. Necati İşçil hocamızın yıllık sürekli gelirin (a) belli bir kapitale (S) kaç yılda ulaşabileceğini hesaplama için verdikleri aritmetik formül olan
n= (log(a) - log(a) - (t*S)) / log (1+t) (2) (nolu formül) ( 9 )
formülünü kullandık.
(172-173 sayfalardaki açıklamalardan sonra 174. sayfada elde edilen 58 (B) nolu formül))
Bu formül ile, örneğin 1 nolu tabloda 2 yaş için S= 1.939,63 kapitaline karşılık gelen beklenen ömrü hesaplayalım.
a = 100,
t = 0,05,
yaş = 2 ise
n = ?
(2) nolu formül yardımıyla
n= log 100 – log (100-(0,05*1.939,63 ) / log (1+0,05)
= 1,5202 / 0,0212
= 71,7442 yıl
olarak bulunur.
Oysa CSO 1980 tablosunda 2 yaşın beklenen ömrü 69,20 yıldır. Böylece bu yaş için SGK tablosunda 2,54 yıllık eksik süre için PSD hesaplanması görünmektedir. Aynı formül ile aynı tablodan 30 yaşın PSD olarak bildirilen 1.738,22 için hesaplanacak n= 41,68 yıl olduğu halde, CS 1980 tablosundaki 30 yaşın beklenen ömrü 43,24 yıldır. Bu kez işlem tersine dönmüş ve SGK 1,56 yıl fazla süre için PSD hesaplandığı görülmekte. Hesaplardaki çarpıklık iş kazası sonucu ölen sigortalının kız ya da erkek çocuklarına ölüm geliri bağlanması işleminde kullanılacak tabloda çok çarpıcıdır.
5510 sayılı yasanın 20. maddesindeki yollama ile 34. maddesindeki düzenleme gibi iş kazası sonucu ölüm gelirlerinin sigortalının çocuklarına, 18 yaşını, lise ve dengi öğrenim görmesi halinde 20 yaşını, yüksek öğrenim yapması halinde 25 yaşını doldurmayanların …… her birini ….. aylık bağlanır” durumu, hak sahibi bu kişilere aylık gelir bağlamada (ödemede) temel durumdur. 34. maddenin yukarıdaki bendi izleyen iki bendindeki;
“2) Kurum Sağlık Kurulu kararı ile çalışma gücünü en az % 60 oranında yitirip malûl olduğu anlaşılanların veya,
3) Yaşları ne olursa olsun evli olmayan, evli olmakla beraber sonradan boşanan veya dul kalan kızları,”
ifadeleri ile belirlenen haller ortaya çıktığında, bu tarih itibarıyla yeni (ya da en azından yeniden) gelir bağlanacaktır. Bütün bu emredici düzenlemeye göre, kız ve erkek çocuklar yönünden 18-20 ve 25 yaşlarında gelirden çıkacakları normal hali gözetilerek buna uygun tablolar düzenlenmiş olmalıydı. Ama yayımlanan tablolar buna uygun değildir. Aynı zamanda hazırlanan tablolarda (aşağıda ayrıca vurgulananı) hesap hatalarının yapıldığı gözlenmektedir.
Hazırlanıp yayımlanan (Tebliğ Eki 3 nolu) tabloya bakıldığında bir kız çocuğu için 18 yaş peşin değer çarpanı (PSD) 630,37, erkek çocuk için 199,96 olarak verildiği, yine 24 yaşındaki kız çocuk için 840,87 çarpanı belirlenmiş iken erkekler için yalnızca 214,68 çarpanın belirlendiği görülmektedir.
25 yaş için belirlenen çarpan ise kız çocukları için 991,36 ve erkek çocuklar için 179,04 olarak verilmekte iken 26 yaş için çarpanlar tersine dönmekte ve genel tabloda (Ek 2 nolu ) kadınlar için beklenen ömür süresi (51,40 yıl) erkeklerden (46,93 yıl) daha fazla olduğu halde, sigortalının çocukları 26 yaşına geldiklerinde kız çocuklar için hesaplanan PSD çarpanı 1.169,44 olarak verilirken erkek çocukları için bu çarpan 1.332,05 olarak (daha fazla) veriliyor olmaktadır.
Rantın peşin değerini hesaplama formülünden bu peşin değerlerin ne kadar süre için hesaplandığına baktığımızda yıl (n) sayısı kız çocuklarına (1.169,44 PSD için n=18,01 yıl) 44,01 yaşına dek gelir ödeneceğinin, 26 yaşındaki erkek çocuğa ise (1332,05 PSD için n=22,48 olarak bulunmakta) 48,49 yaşına dek gelir kabul edildiği görülmektedir.
SGK iş kazası sonucu ölen sigortalının anne ya da babasına ölüm geliri bağlanması işleminde Ek 5’de yer alan tablonun kullanılacağı açıklanmıştır. Bu tablo 0 yaş ile başlamaktadır. Sigorta başlangıç yaşı, “malullük, yaşlılık ve ölüm” sigortalarında 18 yaş iken (5510 sayılı kanun 38/2 ve 50/c), uluslar arası sözleşmeler ve 4857 sayılı kanun 71. maddesine göre 14 yaşından küçüklerin çalıştırılmaları yasaktır. Sürekli gelir tabloları (Ek 3 ve 6) 16 yaştan başlarken bu tablonun da 16 yaş için başlaması gereklidir. Düzenlenen tablolarda, peşin değerin CSO 1980 beklenen ömür tablolarına göre hesaplandığı söylendiği halde, “rantın peşin değerini hesaplama” yöntemi olan (1) formülünden gidilerek elde edilen (2) formülü ile “rant süresi” hesaplandığında beklenen ömür süreleri farklı bulunmaktadır. Eklerdeki tablolarda “Hesaplanan Beklenen Ömür” sütunu ile (2) formülü ile hesaplanan beklenen ömürler verilmiştir. CSO 1980 sütunlarında ise SGK tarafından kullanılan beklenen ömür süreleri vardır. Hesap farklılığını gösterebilmek için Ek 6’daki tabloda görülen iş kazası geçirip, kaza sonrası hayatta kalan kadın sigortalı için gelir bağlanması işleminde kullanılacak peşin değerlere karşılık gelen ömür süreleri ve CSO 1980 ömür süreleri Tablo 4’de verildi.
İşlem için SGK tarafından (4) nolu tablo olarak yayımlanan ve “iş kazası sonucu ölen kadın sigortalının hak sahibi eşine ölüm geliri bağlanması işleminde kullanılacaktır” başlıklı tablodaki peşin değerleri aldık.
Tablo 4
|
|
BAKİYE ÖMÜR SÜRELERİ |
|
BAKİYE ÖMÜR SÜRELERİ |
||||||
|
YAŞ |
PEŞİN DEĞER |
FORMÜLLE |
CSO |
FAZLA |
YAŞ |
PEŞİN DEĞER |
FORMÜLLE |
CSO |
FAZLA |
|
HESAP |
1980 |
(YIL) |
HESAP |
1980 |
(YIL) |
||||
|
16 |
1.919,15 |
65,76 |
56,00 |
9,75 |
49 |
1.571,09 |
31,56 |
26,20 |
5,36 |
|
17 |
1.914,17 |
64,53 |
55,09 |
9,45 |
50 |
1.552,25 |
30,68 |
25,36 |
5,32 |
|
18 |
1.909,02 |
63,34 |
54,18 |
9,16 |
51 |
1.532,65 |
29,80 |
24,52 |
5,27 |
|
19 |
1.903,68 |
62,17 |
53,27 |
8,89 |
52 |
1.512,17 |
28,92 |
23,70 |
5,22 |
|
20 |
1.898,13 |
61,02 |
52,37 |
8,65 |
53 |
1.491,60 |
28,07 |
22,89 |
5,19 |
|
21 |
1.892,37 |
59,89 |
51,47 |
8,42 |
54 |
1.470,09 |
27,22 |
22,08 |
5,14 |
|
22 |
1.886,34 |
58,78 |
50,57 |
8,21 |
55 |
1.448,10 |
26,39 |
21,29 |
5,10 |
|
23 |
1.880,04 |
57,67 |
49,66 |
8,01 |
56 |
1.425,48 |
25,57 |
20,51 |
5,05 |
|
24 |
1.873,44 |
56,57 |
48,75 |
7,82 |
57 |
1.402,20 |
24,75 |
19,74 |
5,01 |
|
25 |
1.866,53 |
55,48 |
47,84 |
7,64 |
58 |
1.378,10 |
23,94 |
18,99 |
4,95 |
|
26 |
1.859,30 |
54,40 |
46,93 |
7,47 |
59 |
1.352,99 |
23,13 |
18,24 |
4,89 |
|
27 |
1.851,73 |
53,33 |
46,01 |
7,32 |
60 |
1.327,02 |
22,32 |
17,51 |
4,82 |
|
28 |
1.843,80 |
52,26 |
45,09 |
7,17 |
61 |
1.299,94 |
21,52 |
16,79 |
4,73 |
|
29 |
1.835,50 |
51,20 |
44,16 |
7,04 |
62 |
1.271,49 |
20,70 |
16,08 |
4,62 |
|
30 |
1.826,78 |
50,14 |
43,24 |
6,90 |
63 |
1.242,46 |
19,90 |
15,38 |
4,52 |
|
31 |
1.817,68 |
49,09 |
42,31 |
6,78 |
64 |
1.212,16 |
19,09 |
14,70 |
4,39 |
|
32 |
1.808,13 |
48,04 |
41,38 |
6,66 |
65 |
1.181,07 |
18,30 |
14,04 |
4,26 |
|
33 |
1.798,10 |
47,00 |
40,46 |
6,54 |
66 |
1.149,86 |
17,53 |
13,39 |
4,14 |
|
34 |
1.787,61 |
45,96 |
39,54 |
6,43 |
67 |
1.117,30 |
16,76 |
12,76 |
4,00 |
|
35 |
1.776,80 |
44,94 |
38,61 |
6,33 |
68 |
1.083,17 |
15,99 |
12,14 |
3,84 |
|
36 |
1.765,19 |
43,90 |
37,69 |
6,21 |
69 |
1.048,04 |
15,22 |
11,54 |
3,67 |
|
37 |
1.753,23 |
42,89 |
36,78 |
6,11 |
70 |
1.011,85 |
14,45 |
10,96 |
3,49 |
|
38 |
1.740,73 |
41,87 |
35,87 |
6,01 |
71 |
974,43 |
13,69 |
10,39 |
3,30 |
|
39 |
1.727,76 |
40,87 |
34,96 |
5,92 |
72 |
935,07 |
12,92 |
9,84 |
3,08 |
|
40 |
1.714,29 |
39,88 |
34,05 |
5,83 |
73 |
895,01 |
12,16 |
9,30 |
2,86 |
|
41 |
1.700,43 |
38,91 |
33,16 |
5,76 |
74 |
856,33 |
11,46 |
8,79 |
2,66 |
|
42 |
1.686,03 |
37,95 |
32,26 |
5,69 |
75 |
816,13 |
10,75 |
8,31 |
2,44 |
|
43 |
1.671,21 |
37,01 |
31,38 |
5,63 |
76 |
775,04 |
10,05 |
7,84 |
2,21 |
|
44 |
1.655,90 |
36,07 |
30,50 |
5,58 |
77 |
734,33 |
9,38 |
7,40 |
1,98 |
|
45 |
1.640,06 |
35,15 |
29,62 |
5,53 |
78 |
691,61 |
8,70 |
6,97 |
1,72 |
|
46 |
1.623,75 |
34,24 |
28,76 |
5,49 |
79 |
649,47 |
8,05 |
6,57 |
1,48 |
|
47 |
1.606,95 |
33,35 |
27,90 |
5,45 |
80 |
605,45 |
7,39 |
6,18 |
1,21 |
|
48 |
1.589,26 |
32,44 |
27,04 |
5,40 |
|
|
|
|
|
Bu da, beklenen ömür sürelerinin CSO 1980 tablosundan alınmadığı sonucuna götürmekte. CSO 2001 tablolarında da beklenen ömür süresi (erkek) 16 yıl için 61,02 ve 48 yaş için ise 30,97 olmakla, bunlarda tablodaki beklenen ömür süreleri ile eşleşen sonuçlar olarak görülmemekte.
Tablo 4’de görüldüğü gibi kadın sigortalılara maluliyet geliri bağlanması halinde içinde bulunduklara yaşa göre 9,75 yıl ile 1,21 yıl arasında bir süre ile fazla PSD hesaplanmaktadır. Bu farklılık Eklerdeki bütün tablolarda vardır. Bu farklılıklar beklenen ömür sürelerinin CSO 1980 tablosundan alınmadığı sonucunu getirmektedir. CSO 2001 tablolarında da beklenen ömür süresi (erkek) 16 yıl için 61,02 ve 48 yaş için ise 30,97 olarak verilmektedir, bu değerlerde Tablo 4’de hesaplanan beklenen ömür süreleri ile aynı değildir.
Peşin Değerin , “sermaye olarak yatırılıp taksit taksit olarak ödenerek elde kalan bakiyenin faiz geliri getireceği, faizlerinin sermayeye eklenerek belirlenen geliri sağlayarak belirlenen sürede sağlayarak bitecek para" ( 10 ) tanımından, ve SGK tarafından yayımlanan tablolardaki anlatım gibi “yıllık 100 lira gelir sağlayacak para için belirlenen peşin değer” miktarlarından birini; (4) nolu tabloda 16. yaş için belirlenen “peşin sermaye değeri” olan 1.919,15 TL sını, yer yıl (üstelik faizlendirdikten sonra devre sonu taksit ödemesi) her yıl için 100 TL gelir ödemesi yaptık. Elde ettiğimiz sonuçlar söyle:
Tablo 5
|
Yıl |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
|
Faizli Para |
2.015,11 |
2.010,86 |
2.006,41 |
2.001,73 |
1.996,81 |
1.991,65 |
1.986,24 |
|
Ödenen Gelir |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
|
Bakiye |
1.915,11 |
1.910,86 |
1.906,41 |
1.901,73 |
1.896,81 |
1.891,65 |
1.886,24 |
|
Yıl |
8 |
9 |
10 |
11 |
12 |
13 |
14 |
|
Faizli Para |
1.980,55 |
1.974,58 |
1.968,30 |
1.961,72 |
1.954,81 |
1.947,55 |
1.939,92 |
|
Ödenen Gelir |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
|
Bakiye |
1.880,55 |
1.874,58 |
1.868,30 |
1.861,72 |
1.854,81 |
1.847,55 |
1.839,92 |
|
Yıl |
15 |
16 |
17 |
18 |
19 |
20 |
21 |
|
Faizli Para |
1.931,92 |
1.923,51 |
1.914,69 |
1.905,42 |
1.895,70 |
1.885,48 |
1.874,75 |
|
Ödenen Gelir |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
|
Bakiye |
1.831,92 |
1.823,51 |
1.814,69 |
1.805,42 |
1.795,70 |
1.785,48 |
1.774,75 |
|
Yıl |
22 |
23 |
24 |
25 |
26 |
27 |
28 |
|
Faizli Para |
1.863,49 |
1.851,67 |
1.839,25 |
1.826,21 |
1.812,52 |
1.798,15 |
1.783,06 |
|
Ödenen Gelir |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
|
Bakiye |
1.763,49 |
1.751,67 |
1.739,25 |
1.726,21 |
1.712,52 |
1.698,15 |
1.683,06 |
|
Yıl |
29 |
30 |
31 |
32 |
33 |
34 |
35 |
|
Faizli Para |
1.767,21 |
1.750,57 |
1.733,10 |
1.714,75 |
1.695,49 |
1.675,27 |
1.654,03 |
|
Ödenen Gelir |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
|
Bakiye |
1.667,21 |
1.650,57 |
1.633,10 |
1.614,75 |
1.595,49 |
1.575,27 |
1.554,03 |
|
Yıl |
36 |
37 |
38 |
39 |
40 |
41 |
42 |
|
Faizli Para |
1.631,73 |
1.608,32 |
1.583,73 |
1.557,92 |
1.530,82 |
1.502,36 |
1.472,48 |
|
Ödenen Gelir |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
|
Bakiye |
1.531,73 |
1.508,32 |
1.483,73 |
1.457,92 |
1.430,82 |
1.402,36 |
1.372,48 |
|
Yıl |
43 |
44 |
45 |
46 |
47 |
48 |
49 |
|
Faizli Para |
1.441,10 |
1.408,15 |
1.373,56 |
1.337,24 |
1.299,10 |
1.259,06 |
1.217,01 |
|
Ödenen Gelir |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
|
Bakiye |
1.341,10 |
1.308,15 |
1.273,56 |
1.237,24 |
1.199,10 |
1.159,06 |
1.117,01 |
|
Yıl |
50 |
51 |
52 |
53 |
54 |
55 |
56 |
|
Faizli Para |
1.172,86 |
1.126,50 |
1.077,83 |
1.026,72 |
973,06 |
916,71 |
857,54 |
|
Ödenen Gelir |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
|
Bakiye |
1.072,86 |
1.026,50 |
977,83 |
926,72 |
873,06 |
816,71 |
757,54 |
|
Yıl |
57 |
58 |
59 |
60 |
61 |
62 |
63 |
|
Faizli Para |
795,42 |
730,19 |
661,70 |
589,79 |
514,28 |
434,99 |
351,74 |
|
Ödenen Gelir |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
-100,00 |
|
Bakiye |
695,42 |
630,19 |
561,70 |
489,79 |
414,28 |
334,99 |
251,74 |
|
Yıl |
64 |
65 |
65,75 |
|
Faizli Para |
264,33 |
172,54 |
72,54 |
|
Ödenen Gelir |
-100,00 |
-100,00 |
72,54 |
|
Bakiye |
164,33 |
72,54 |
0,00 |
Tablo 5’de görüldüğü gibi 1.919,15 TL tutarındaki bir para, bir bankaya yıllık % 5 faizle yatırılıp bu para faizlendikten sonra, 100 TL’sini gelir olarak öderseniz, bankaya yatırılan bu para 65,75 yıl, yıllık 100 TL sabit gelir sağlayacak bir rant olarak ortaya çıkmaktadır. CSO 1980 tablolarına göre (kadınlar için) beklenen ömür 60,82 yıl olduğuna göre (1) formülüyle kapital 1.891,96 TL olmaktadır. Dolayısıyla SSK’nın kullandığı 1.919,15 değeri doğru değildir. Tablo 4’deki peşin değerlerin hiç biri doğru değildir. Ekler bölümündeki tablolarda da bazen fazla bazen az peşin değer hesapları vardır.
NASIL YAPILMALI ?
5510 sayılı kanunun “Uygulanmayacak Hükümler” başlıklı 105. maddesi “
01.10.2008 tarihinden sonra meydana gelen olaylara (iş kazaları ve bunlardan doğan tazmin ve rücu davalarına) 5510 sayılı yasa hükümleri uygulanmak gerekecektir. 5510 sayılı yasada, 506. sayılı yasanın 22. maddesine eş yada benzer bir hüküm, dahası da bu tabloların düzenlenmesi için yetkilendirilmiş bir kurum yoktur.
506 sayılı yasanın 22. maddesi de yürürlükten kaldırıldığına göre bu konuda “hukuki bir boşluk” oluştuğu görülmektedir. Yargıtay İçtihadı Birleştirme Genel Kurulu’nun
Türkiye’de belirli yaşlarda beklenen ömür süreleri yabancı kökenli tablolar kullanılarak elde edilmektedir. Sosyal Güvenlik Hukuku ve can zararlarının gideriminde ise hale 1931 Fransız PMF tablosu kullanılmakta. Sigorta şirketleri ise “hayat sigortaları” kapsamında İsviçre 1953, Almanya 1951 ve Amerika CSO 1958 ve 1980 tablolarını kullanmaktadırlar. Türkiye’de de birden çok yüksek lisans ve doktora tez çalışmaları ile belirlenen bazı tablolar olduğu halde, gerek Sosyal Güvenlik Kurumu gerek ise özel sigorta şirketleri tarafından bu tabloların kullanılmadığı görülmektedir. Hazine Müşteşarlığı’nın Başkent Üniversitesi ile birlikte bir proje kapsamında Türkiye için de bu tabloların hazırlanması çabalarının ileri düzeye vardığı, bir yıl içinde tamamlanabileceği ise, görüşmelerimizde aldığımız bilgi.
SGK’nun uyguladığı tebliğde “yüzde beş iskonto oranı dikkate alınarak hesaplanacak tutarı tespit etmek amacıyla peşin sermaye değeri tabloları hazırlandığı” duyurulmakta. Tablolarda “100 –Yüz- Lira” esaslı olduğu açıklanan bu peşin değerlerin ne kadar süre için hesaplandığını, Yargıtay kararlarındaki niteleme ile “kazalıya, belirlenen zarar süresince belirlenen geliri sağlayacak gelir kaynağın” tahsis süresini hesaplamak pek de kolay olmamaktar. Bu zorluğu yenmek amacıyla ilk denenen (1) formülü ile bilinenlerin yerine yazılmasıyla ve buradan bilinmeyen beklenen ömür yıl sayısı (n) değeri bulunarak CSO 1980 tablosunda belirli bir yaş için verilen beklenen ömür süreleri ile karşılaştırmak oldu. Ancak sonuçlar uyumlu olmadı. Aynı peşin değeri bulmak için bazı yaşlarda beklenen ömür süresini uzatmak, (örneğin 2 yaş için CSO beklenen ömür süresi olan 69,20 yıla 2,54 yıl eklemek) bazılarında ise beklenen ömür süresini kısaltmak (örneğin 29 yaş için CSO beklenen ömür süresi olan 44,16 yıldan 1,51 yıl eksiltmek) suretiyle SGK. tablosundaki o yıla ait PSD çarpanı ile eşitleme elde edilebildi. 6 ayrı tabloyu, erkek-kadın ayırımı ile 99 yıl için yapmaya çalışmak uzun bir çalışma gerektirmekteydi. Bu noktada, Necati İşçil tarafından elde edilen ”Rantın Peşin Değerini Bulma” formülü içinde, süreyi (n) bulma yolu olarak (2) formülü elde edildi. Bu formülü bilgisayar yardımıyla uyguladığımızda istediğimiz hesaplamaları kısa sürede elde ettik. Böylece PSD ve beklenen ömür süreleri hesabı için gerekli iki formül bulundu.
SONUÇ ve ÖNERİLER
Öncelikle “beklenen ömür” ya da “muhtemel yaşam” sürelerinin hangi kaynağa ve tablolara göre belirlenmesi gerektiği takdir edilmelidir.
Tazminat hesaplarında, kazalı (veya sigortalı) kişilerin elde edeceği varsayılan gelirler, yıllık gelir olarak kabul edilerek “dış ıskonto” yoluyla % 10 faiz oranı ile ıskonto edildiği gibi kanuni faiz oranı da yılık %9 olduğu gözetilerek, sigorta gelirlerinin peşin değerlerinin de aynı ilkelere ve en azından kanuni faiz oranında faizle ıskonto edilerek bulunmalıdır.
Türk tazminat hukukunda, destek süreleri olarak 18, 20 ve 25 yaşları varsayıldığından, sigortalıların çocuklarına bağlanan gelirlerin bu yaşlara göre peşin sermaye değerlerini verecek tablolar ayrıca oluşturulmalıdır.
Yapılması hiç de zor olmadığı görünen ilgili tabloların düzenlenmesi ve hesap yanlışlıklarından arındırılması, tabloların günümüz şartlarına göre oluşturulması biran önce yapılmalıdır. 9 Eylül 2009 Ankara
(*) Avukat Turabi Tural Ankara Barosu Avukatlarından
( 1 ) 5510 sayılı yasanın tanımlar başlıklı (3.) maddesinin (14.) bendi
( 2 ) Hacettepe Üniversitesi’den Doç. Dr. Meral Sucu ve Öğretim Görevlisi Fersin Keskin ile Aktüerler Derneği Başkanı
Taylan Matkap’ın destekleri oldu
( 3 ) Prof. Dr. Tahir Çağa (Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararları Sempozyumu IX Sh. 17)
( 4 ) Avukat Turabi Tural Bir Avukatın Bilgi Dağarcığından Tazminat ve Hesaplanması
( 5 ) Maddi Tazminat Esasları Ve Hesaplanması” (1994 basımı)
( 6 ) İhsan Çakmak Şerhli Sosyal Sigortalar Kanunu
( 7 ) Prof. Dr. Necati İşçil Ticaret Aritmetiği-Mali Cebir (Finans Matematiği)
( 8 ) Prof. Dr. Necati İşçil Ticaret Aritmetiği-Mali Cebir Finans Matematiği Sh. 173)
( 9 ) (Prof. Dr. Necati İşçil Ticaret Aritmetiği-Mali Cebir (Finans Matematiği Sh- 172-173 sayfalardaki açıklamalardan sonra 174. sayfada elde edilen 58 (B) nolu formül))
( 10 ) Prof. Dr. Tahir Çağa ‘nın tanımlaması
KAYNAKLAR:
1) SGK.Tarafından yayımlanan PSD. Tabloları
2) Amerikan CSO 1980 ve 2001 Beklenen ömür tabloları
3) Prof. Dr. Necati İşçil, Ticaret Aritmetiği-Mali Cebir (Finans Matematiği)
4) Prof. Dr. Tahir Çağa, Ölüm ve Cismani Zarar Hallerinde Zararın ve Tazminatın Hesap Edilmesi Sempozyumu ve Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararları Sempozyumlarına sunulan tebliğleri
5) İhsan Çakmak, Şerhli Sosyal Sigortalar Kanunu
6) Avukat Turabi Tural, Bir Avukatın Bilgi Dağarcığından Tazminat ve Hesaplanması